Excelsior-Henderson: Η πιο "ψαγμένη" αμερικάνικη

23.04.2018

Περίπου έναν αιώνα πριν, υπήρχαν τρία μεγάλα εργοστάσια μοτοσυκλετών στις ΗΠΑ, της Harley-Davidson, της Indian και της Excelsior-Henderson, τα οποία "πάλευαν" σκληρά σε οβάλ χωμάτινες πίστες, άσφαλτο, hillclimb και φυσικά πωλήσεις

Κείμενο: thevintagent.com

O ανταγωνισμός τους τη δεκαετία του '20 άφησε εποχή, καθώς ποτέ ξανά τρεις αμερικανικές εταιρείες δεν κονταροχτυπήθηκαν τόσο έντονα, πιέζοντας τα όρια για την εξέλιξη και σηματοδοτώντας μια εποχή κατά την οποία οι ταχύτερες μοτοσυκλέτες παγκοσμίως ήταν “made in the USA”. Υιοθετώντας το μότο “win on Sunday, sell on Monday”, η Indian και η Excelsior-Henderson κυριάρχησαν στην κατηγορία των 45 κυβικών ιντσών (750cc) με τα μοντέλα Scout και Super X, ενώ με τα Chief και Henderson 4 δημιούργησαν τις πιο ποθητές και τεχνολογικά εξελιγμένες μοτοσυκλέτες που είχε δει ποτέ ο κόσμος. Αλλά όλα αυτά σύντομα θα άλλαζαν…

Η Harley-Davidson, η Indian και η Excelsior-Henderson σχεδόν κατέρρευσαν κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, αφού οι πωλήσεις μετά την 29η Οκτώβρη του 1929 ήταν απογοητευτικές, με χιλιάδες μοτοσυκλέτες να παραμένουν στοιβαγμένες σε αποθήκες. Τα μέτρα που πήραν τα εργοστάσια ήταν δραστικά: η Harley-Davidson πούλησε εξοπλισμό του εργοστασίου και ανταλλακτικά στην Ιαπωνία, με τα οποία κατασκευάστηκαν (ύστερα από άδεια της εταιρείας) οι μοτοσυκλέτες Rikyo. Ακόμη και στις μέρες μας δεν είναι ευρέως γνωστό ότι αυτή η συνεργασία με την Dabbitoson Harley Motorcycle Co Japan έσωσε τη H-D από βέβαιη πτώχευση. Το εργοστάσιο στη Χιροσίμα θα παραγάγει μοντέλα-κλώνους για μερικά χρόνια, κατά τη διάρκεια του πολέμου θα γίνει ένα από τα μεγαλύτερα για την κατασκευή όπλων κατά τον Β.Π.Π. και τελικά θα εξαφανιστεί πλήρως με την πτώση της ατομικής βόμβας.

Από την άλλη, ο ιδιοκτήτης της Indian, E. Paul DuPont, αποφάσισε να διπλασιάσει το ρίσκο και να εξαγοράσει ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό της εταιρείας, θεωρώντας ότι αν δεν το έκανε θα έχανε την εξαψήφια (!) επένδυση που ήδη είχε κάνει. Η κίνηση αυτή θα αποδειχθεί σοφή, μιας και η περίοδος από το 1930 έως το 1945 θα αποδειχθεί η πιο επικερδής στην ιστορία της Indian.

H Excelsior-Henderson ήταν ιδιοκτησίας Ignaz Schwimm. O ίδιος είχε μια εξαιρετικά επικερδή εταιρεία κατασκευής ποδηλάτων στο Σικάγο και μετά το Κραχ του '29 αποφάσισε να ρίξει το βάρος στα ποδήλατα, προβλέποντας ότι η καλπάζουσα ανεργία θα στρέψει το αγοραστικό κοινό σε ένα φτηνό μέσο μετακίνησης με μηδενικό κόστος συντήρησης. Το επιχειρηματικό του πλάνο θα αποδειχθεί οικονομικά σωστό, αφού η εταιρεία του θα επιβιώσει μέχρι και τη δεκαετία του 1970. Όμως, ίσως η πιο ριζοσπαστική βιομηχανία μοτοσυκλετών των ΗΠΑ δεν θα ξαναβγάλει ποτέ ξανά μεγάλου κυβισμού μοτοσυκλέτα.

Τα πρώτα βήματα

Η βιομηχανία μοτοσυκλετών ξεκίνησε δειλά δειλά στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά γρήγορα γιγαντώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα. Μεταξύ 1900 και 1920 εκατοντάδες (!) μικρές εταιρείες έφτιαχναν μοτοσυκλέτες ουσιαστικά προσαρμόζοντας έναν κινητήρα σε ένα ποδήλατο. Τα ποδήλατα ήταν εξαιρετικά δημοφιλή εκείνη την περίοδο και κατασκευαστές όπως ο Schwimm έγιναν εξαιρετικά πλούσιοι μέσα από την κατασκευή, πώληση και επισκευή αυτών.

Ο Ignaz Schwimm ήταν ένας άνθρωπος αυτοδημιούργητος, ενσαρκώνοντας απόλυτα το κλισέ του American dream. Γεννημένος το 1860 κοντά στο Baden της Γερμανίας, ήταν το δεύτερο από τα επτά παιδιά ενός κατασκευαστή μουσικών οργάνων και έμεινε ορφανός σε μικρή ηλικία. Μετά τη βασική εκπαίδευση μετανάστευσε στη Βόρεια Γερμανία όπου επισκεύαζε ποδήλατα επί πληρωμή, ενώ αργότερα έπιασε δουλειά στη βιοτεχνία ποδηλάτων Kleyer. Τα βράδια με μια λάμπα λαδιού σχεδίαζε στο δωμάτιό του με τις ώρες ποδήλατα, κερδίζοντας τον σεβασμό του ιδιοκτήτη του εργοστασίου Heinrich Kleyer. To 1891 φεύγει για το Σικάγο, το κέντρο των κατασκευαστών ποδηλάτου στις ΗΠΑ και γρήγορα βρίσκει δουλειά στη Hill Cycle Manufacturing Co, τους κατασκευαστές του διάσημου Fowler. Αρκούν μερικά χρόνια μέχρι να γίνει γενικός διευθυντής εργοστασίου και αρχι-σχεδιαστής!

H εταιρεία Arnold Schwimm & Co ιδρύθηκε το 1895 με μια επένδυση της τάξεως των $75.000. Το εργοστάσιο σταμάτησε το 1967, παρόλο που ο ιδρυτής της συνταξιοδοτήθηκε έξι δεκαετίες νωρίτερα. Το 1908 κατασκεύασε 50.000 ποδήλατα, ενώ τρία χρόνια μετά κατάφερε να διπλασιάσει την παραγωγή! Η εταιρεία Schwimm μετατρέπεται σε μεγάλη κατασκευάστρια ποδηλάτων, δημιουργώντας ακόμη και αγωνιστική ομάδα στην Ευρώπη. Με τόσες επιτυχίες και τεράστιο κύκλο εργασιών, και την πειθώ του γιου του Frank, φανατικού μοτοσυκλετιστή, ο Schwimm κάνει τις πρώτες επενδύσεις στον χώρο της μοτοσυκλέτας.

Οι μηχανικοί του Schwimm σχεδιάζουν την πρώτη μοτοσυκλέτα το 1910 με δικύλινδρο εν σειρά κινητήρα, άξονα και το επίθετό του ζωγραφισμένο στο ρεζερβουάρ, όμως ο δαιμόνιος Γερμανός επιχειρηματίας αποφασίζει να αγοράσει μια βιοτεχνία η οποία ήδη ασχολείται με τις μοτοσυκλέτες. Τελικά θα κατασκευάσει μόνο μια μοτοσυκλέτα-πρωτότυπο με το όνομα Schwimm και στις μέρες μας κανείς δεν ξέρει πού βρίσκεται και αν τελικά έχει διασωθεί.

Η Excelsior Supply Company ιδρύθηκε το 1876 από τον George Robie για τη διανομή ραπτομηχανών. Γύρω στο 1890 ξεκινά να ασχολείται με τη διανομή ποδηλάτων άλλων εταιρειών. Το 1904 διανέμει ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Ο George Robie ήταν ευχαριστημένος με τη διανομή ανταλλακτικών και οι δουλειές πήγαιναν πολύ καλά, όμως ο γιος του, Frederick, ήθελε απεγνωσμένα να γίνει κατασκευαστής και όχι διανομέας. Και τα κατάφερε: η Excelsior Motor and Manufacturing Co ιδρύθηκε το 1907 ως θυγατρική της Excelsior Supply Co με πρόεδρο τον Frederick Robie. Η πρώτη μοτοσυκλέτα ονομαζόταν Triumph (!) Model B και χρησιμοποιούσε έναν κινητήρα της Thor (σχεδιασμένο από την Indian και κατασκευασμένο από την Aurora Automatic Machine Co, έξω από το Σικάγο) και πλαίσιο της Excelsior. H Triumph ήταν όμως μια προσωρινή λύση για να μπει στην αγορά της μοτοσυκλέτας. Τον επόμενο χρόνο παρουσιάστηκε ένα νέο μοντέλο, σχεδιασμένο από τον George Meiser, και ονομάστηκε Excelsior Auto-Cycle Model A. Tο 1909 οι δουλειές αυξήθηκαν και ο Frederick Robie προσέλαβε τον Frank Lloyd Wright για να κατασκευάσει νέες εγκαταστάσεις. Δυστυχώς μερικούς μήνες μετά ο Geοrge Robie πεθαίνει από σκωληκοειδίτιδα και ο 29χρονος Frederick έπρεπε να αναλάβει τα ηνία της βιομηχανίας μοτοσυκλέτας αλλά και της αρκετά μεγαλύτερης εταιρείας διανομής. Η Excelsior σχεδίασε και εξέλιξε έναν V-2 κινητήρα για το 1910 και ένα χρόνο μετά βγήκε στην παραγωγή, όμως οι μεγάλες ευθύνες, τα χρέη του πατέρα από την κατασκευή του εργοστασίου και η αδυναμία να διαχειριστεί και τις δύο εταιρείες τον έκαναν να πουλήσει τις επιχειρήσεις του.

1912-1917

Οι υπογραφές με τον Ignaz Schwimm έπεσαν στις 14 Νοεμβρίου του 1911. Όλα τα περιουσιακά στοιχεία της Excelsior Supply Co και της Excelsior Motor and Mfg Co πήγαν στον Schwimm: εργοστάσια και εξοπλισμοί, εργαλεία, κινητήρες, ποδήλατα, μοτοσυκλέτες, καινούργια ανταλλακτικά αλλά και στοκ, τα δικαιώματα του brand, κατοχυρωμένες πατέντες, η δυνατότητα να φτιάξει ό,τι θέλει με το όνομα Excelsior. Ο Schwimm έδωσε μια επιταγή 500.000 δολαρίων την 1η Φλεβάρη του 1912. Ένα νέο εργοστάσιο 200.000τ.μ. κατασκευάστηκε στο Σικάγο και μέχρι τότε ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο μοτοσυκλετών που υπήρξε στον κόσμο. Ο δαιμόνιος Schwimm ήξερε καλά ότι οι αγωνιστικές επιτυχίες είναι η καλύτερη διαφήμιση, οπότε γρήγορα προσέλαβε πρωτοκλασάτους αναβάτες όπως τους Jake DeRosier, Charles Balke, Lee Humiston και Don Johns. Οι πρωτιές δεν άργησαν να έρθουν, ειδικά στο board track (βλ. Ιστορίες για Αγρίους, άρθρο Α) και το 1912 έγινε η πρώτη μοτοσυκλέτα η οποία κατάφερε μέση ωριαία ταχύτητα 100μ.α.ώ. (160χλμ.) σε αγώνα board track στην πίστα Playa Del Ry του Los Angeles. Το 1914 η Excelsior παρουσιάζει τον νέο V-2 κινητήρα αποκλειστικά για αγώνες board track, θέλοντας να χτυπήσει την Indian με τον οκταβάλβιδο κινητήρα της. Ένα χρόνο μετά η εταιρεία κερδίζει με τη βοήθεια του Carl Goudy τον διάσημο αγώνα 300 μιλίων στο Speedway Park Board Track του Σικάγο, πετυχαίνοντας μέση ωριαία ταχύτητα 85 μιλίων (135χλμ.) ανά ώρα και μπροσούρες της εποχής διαφημίζουν τα Excelsior ως τις μοναδικές μοτοσυκλέτες οι οποίες έχουν πιάσει τα 160χλμ. σε αγώνες της FAM.

Henderson Motorcycle Company:

O William Henderson θα έπρεπε λογικά να είναι ο κληρονόμος της Winton, μιας από τις πρώτες αυτοκινητοβιομηχανίες στις ΗΠΑ, καθώς ήταν ο εγγονός του ιδρυτή της εταιρείας και γιος του Thomas Henderson, προέδρου της Winton. Όμως και αυτός είχε μια αγάπη για τις μοτοσυκλέτες, έτσι ξεκίνησε τα σχέδια για την κατασκευή μιας τετρακύλινδρης εν σειρά. Του πήρε δύο χρόνια, σχεδιάζοντας ξανά και ξανά τον κινητήρα και το 1911, επιτέλους, η ιδέα του ήταν υλοποιήσιμη. Η πρώτη Henderson ήταν τετρακύλινδρη, με ιμάντα στην τελική μετάδοση, ενώ το μακρύ πλαίσιο (εξαιτίας του κινητήρα) επέτρεψε στους μηχανικούς να τοποθετήσουν δύο μονόσελα.

Η παραγωγή της Henderson Motorcycle Co ξεκίνησε τον Γενάρη του 1912 με κεφάλαιο περίπου 175.000 δολάρια στο εργοστάσιο στο Detroit. Ο κινητήρας ήταν 57 κυβικών ιντσών (934cc), με μία ταχύτητα και ιμάντα. Σχεδιαστικά πολύ κοντά με τον αντίστοιχο που χρησιμοποιούσαν τα αυτοκίνητα της Winton και με τιμή στα 325 δολάρια, το πρώτο Henderson ήταν ένα πανέμορφο, γρήγορο, μοντέρνο και πανάκριβο δίτροχο της εποχής. Οι επιτυχίες δεν αργούν να έρθουν. Το 1912 ο Charles Stearns Clancy γίνεται ο πρώτος άνθρωπος που ξεκινά τον γύρο του κόσμου με μοτοσυκλέτα. Το 1916 ο Roy Artley καβαλάει ένα Henderson με sidecar και διανύει 706 μίλια (1.130χλμ) σε 24 ώρες, ξεπερνώντας το προηγούμενο ρεκόρ κατά 200 χιλιόμετρα. Το 1917 ο Alan Bedell χρησιμοποιεί το smooth τετρακύλινδρο και κατεβάζει κατά 4 ολόκληρες μέρες το χρόνο για να διανύσει κανείς την απόσταση από το Los Angeles στη Νέα Υόρκη: 7 ημέρες, 16 ώρες και 15 λεπτά από τη μια άκρη των ΗΠΑ στην άλλη, σε ένα από τα πρώτα Cannonball. Μερικούς μήνες μετά, ο Wells Bennett, ¨σπεσιαλίστας¨ σε cross country αγώνες αντοχής, κατεβάζει το ρεκόρ LA-NY κατά 4 ώρες.

Η θερμοκρασία ανέβηκε και άλλο όταν η H-D δημιούργησε αγωνιστικές ομάδες με επαγγελματίες αναβάτες για πρώτη φορά, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζουν τη δική τους, οκταβάλβιδη αγωνιστική μοτοσυκλέτα. Οι επιτυχίες στους αγώνες συνεχίζονταν για την Excelsior, ωστόσο σιγά σιγά η προσοχή της εταιρείας στρέφεται στις Henderson, τις μοναδικές τετρακύλινδρες αμερικανικές μοτοσυκλέτες κατά την περίοδο 1911-1921.

Ο Schwimm ήξερε ότι η Excelsior ήθελε ένα “boost” στους αγώνες και, παρόλο που τα Henderson ήταν εξαιρετικά σε αγώνες αντοχής, στο χώμα δεν τα πήγαιναν και πολύ καλά. Για το 1919 η Excelsior παρουσίασε OHC δικύλινδρους κινητήρες και κατασκεύασε έξι μοτέρ για την αγωνιστική σεζόν του 1920. Όμως ατυχήματα και αυστηροί κανονισμοί έκαναν την εταιρεία να στραφεί στους αγώνες hillclimb, τις αναβάσεις δηλαδή σε απότομες πλαγιές. Και τα κατάφερε με εξαιρετική επιτυχία. 30.000 θεατές ήταν στους αγώνες Capistrano Hill Climb του San Francisco το 1922 όπου ο Wells Bennett κατατρόπωσε τον Dudley Perkins με H-D. Τον επόμενο χρόνο, 40.000 θεατές είδαν τον Ed Ryan με ένα σπέσιαλ Model M, με μακρύ ψαλίδι και κινητήρα περίπου 1.400cc να κατατροπώνει Harley-Davidson και Indian στην κατηγορία Open. Το 1925 κάνει μια πανέξυπνη κίνηση και παρουσιάζει το Super X με κινητήρα 750cc, ιδρύοντας με αυτόν τον τρόπο μια δημοφιλή για πολλές δεκαετίες κατηγορία. Μέχρι τότε η Indian είχε το Scout στα 600cc και φυσικά τα 150 έξτρα κυβικά έκαναν το Excelsior σημαντικά ταχύτερο . Ελαφρύ, δυνατό και με διπλό σωληνωτό πλαίσιο κατέστη αμέσως δημοφιλές σε αγωνιζόμενους και ιδιώτες. Οι επιτυχίες στους αγώνες Hillclimb ήταν αμέτρητες, ενώ τα τετρακύλινδρα Henderson, με ταχύτητες που έφταναν τα 160km/h (φανταστείτε πόσο εξωπραγματικές ταχύτητες θα πρέπει να ήταν περίπου έναν αιώνα πριν), κατέρριπταν συνεχώς τα ρεκόρ σε Cannonball και λοιπούς αγώνες μεγάλων αποστάσεων.

Το μέλλον της εταιρείας διαγραφόταν λαμπρό, καθώς Excelsior και Henderson τύγχαναν σεβασμού και εκτίμησης από τους πάντες. Η συνεχώς ανοδική πορεία σταμάτησε μόνο κατά τη Μεγάλη Οικονομική Ύφεση που χτύπησε τις ΗΠΑ τον Οκτώβρη του 1929 και επηρέασε ολόκληρη την αμερικανική βιομηχανία με εκατομμύρια ανέργους και χιλιάδες κλειστά εργοστάσια, βιομηχανίες και βιοτεχνίες. Τον Μάρτη του 1931 ο Ignaz και ο γιος του Frank Schwimm ανακοινώνουν στους υπαλλήλους του εργοστασίου ¨Gentlemen, today we stop¨, ρίχνοντας το βάρος όπως αναφέρθηκε και στην αρχή στο φθηνότερο μεταφορικό μέσο, το ποδήλατο. Κατά τη δεκαετία του 1990 νέοι επενδυτές προσπάθησαν να αναβιώσουν το ιστορικό όνομα της Excelsior παρουσιάζοντας ένα power cruiser 2.000cc, το οποίο όμως απείχε πάρα πολύ από τις πιο ¨Ready to Race¨ αμερικανικές μοτοσυκλέτες του παρελθόντος.

Βιβλιογραφία:

-Αmerican Excelsior: the Ηistory of Excelsior Super X and Henderson Motorcycles (Thomas Bund, Rubert Turek)
-Henderson:Those Elegant Machines (Richard Henry Schultz-1994 Pine Hill Press)
-Schwimm Bicycles (Jay Pridmore, Jim Hurd-MBI, 1996)
-50 Years of Scwimm-Built Bicycles (Arnold Schwimm Co, 1945)
-No Hands: The Rise and Fall of the Schwimm Bicycle Company (Henry Holt, 1996)